Lokað!
Brua er brota. Eg må gå den lange vegen rundt Vatnamýri. Men også på stien rundt ligg ender. Andungane søkjer saman. Søskena dyttar hovuda inn under kvarandre sine kroppar, og stryk babydun mot babydun. Byen søv under mjuk tåke. Vatnamyri er rå på ein grøn måte. Det luktar gras og gryande dag. Sola blir reflektert i luftvatnet, og gjer verda til ein lime. Alt ser rundt ut. Sjølv endene er runde; samannøsta, mosemjuke. Min menneskekropp; armer, bein og laust hår kjennest rotete, malplassert. Søppel er ting på feil plass. Eg ønskjer å falde meg omkring andenøsta, verne dei mot alt vondt. Men andemor hvesar og strekker hals. Også ho vil verne dette vakre, vidunderlege, liksom uverkelege.
Lokað!
Ein handskriven papirlapp heng på døra til symjehallen. Vesturbærlaug har aldri svikta før. Men denne morgonen, når eg har sett vekkerklokka for å stå opp tidleg, for å vere først inn i lauget og sikre ein plass i banene, då har noko skjedd. Eg tolkar dei islandske setningane. For slik kan det vere med islandsk: Har ein nordmann tid nok, tenkjer han seg fram til meininga. ”Bassenget er stengt grunna eit privat arrangement.” Hæ? Ferskvatn har dei snakka om å privatisere. Men privatisere klorvatn, det gjer ein ikkje på Island. Å starte dagen med symjing og heiturpottur er ei menneskerett på line med frisk luft, fersk vatn, ein stad å bu og tryggleik og varme. Så symje skal eg. Det er jo berre å gå ein liten tur. Symjehallar ligg som perler i akoytaøsters i heil eReykjavika. Maks to kilometer til neste. Eg ser ikkje ein bil. Tåka er for tett. Men eg høyrer dei. Og før eg rekk å komme til Sundhöllin, har sola terga tåka opp. Ho har fordampa når eg er ved Sundhöllin. Over heiturpottur på taket ligg ei lokal byge. Ei goversbyge, med ein gamling inni. ”Goðin daginn,” seier eg. ”Jau. Det er ein god dag. Det er fredag. Og det er ikkje fredag den trettande,” seier gamlingen, lukkar auga og smilar. I blinde kjenner han seg fram til søkket i benken. Haka hans kjem under vatn. Gamlingen har vore her mange gongar før. ”Men dagen byrja ikkje som god,” held han fram: ”Det var kvitt utanfor då eg vakna. Eg såg ikkje huset på andre sida av vegen, for berre mist.” Eit tynt slør av damp heng mellom gamlingen og meg. Han er heime. Eg er vitjaren, den som står utanfor. Gamlingen har sjølv stått på den sida: sett inn til dei andre. Han var ingeniør på skip som sigla frå Reykjavik til Grønland til US, you name it. Ein kjenner sjeldan så sterkt på det å vere vitjar, som når ein er i badet. Du trur kanskje islendingane er proteksjonistiske når det kjem til språk, våtmarker og gjess sine hekkestader? Engasjementet for å halde bassenga reine virkar sterkare. Men så også basseng nære. Her kler vi av oss, og slepp folk, vatn inn på det nærmaste: Inn på huda, inn i håret, munnen, innanfor huda. Akkurat som lufta, luftfuktigheita, surheitsgrad i luft og hav. Vi tar det ikkje inn over oss. Sanninga om klima, altså. Ikkje nok til at tema får ein sentral rolle i norsk samtidslitteratur, til dømes. Det er tesen til Morgenbladets Olaf Haagenen førveka. Han spør ei handfull forfattarar om dei er samde. Jau, vi er samde. Men, seier vi, og gir døme på dei som skriv om det. John Erik Riley etterlyser den vesle litteraturen om klima; skrift der klimaendringar verkar på oss i det daglege.
Breath into my mouth. Write you name into my palm. I can get into you, but I cannot understand you: Reykjavikingen Sin Fang er på iPodden medan eg krossar Reykjavik og leitar etter ein stad for frukost. Men Reykjavik er no place for eit A-menneske. Morgonane er til for å nøste seg saman og legge dun mot dun. ”When the birds are sleeping/ That's when the trees sing, sang Sin Fang då han var i bandet Seabear; ein av moserevolusjonen på byrjinga av 00-talet. ”Krut”-musikarane var ”naturbarn” og kunstnarar som Múm, Sigur Rós, Soley og fleire som var elska over heile verda for det snille, fengande, kanskje naivisitiske uttrykket. Dei var kritisert av andre for dei same karaktertrekka. ”Krút” betyr ”søt”. Kva dei enn var eller prøvde å vere, var dei ambassadørar for omsyn og kjærleik til alt levande. Eit frampeik mot Björks Biofilia i (2011). David Atthenborough og sangaren tar meg frå verdsrommet og stjernekonstellasjonar, til dei minste partiklane og atom sin samansetting. Krútmusikarane spelte kjærleik; først og framst kjærleik mellom menneske; først mellom mamma, pappa, søskena, andeungane som ein er fødde i same kull som. Så vider ringane seg ut.
Endene vaknar. Resepsjonen til Norræna Husid opnar. Eg får kjøpe frukost på Aalto Bistro. "Brua er øydelagt," seier eg til resepsjonisten Sigrún. "Nei då. Brua er ikkje øydelagd. Vi berre demonterte henne litt," fortel Sigrún. Fuglane hekkar jo.
Slik var det ikkje for eit par-tre år sidan. Då gjekk eg rett frå busstasjonen, over motorvegen, over bekken, og over stiar til Norræna Husið. Noko har skjedd med forholdet til vårmarker og verneområde sidan då. Noko bra. Björk frontar kampen for å gjere høglandet og viddene på innlandet til verneområde. Om to veker er det presidentval på Island. Ein av dei mest populære kandidatane går til val på miljøsaker. Andri Snær Magnason er ikkje berre naturvernkjempar. Han er kunstnar, forfattar, formidlar. Historia om den blå planeten er ein av forteljingane som skildrar den fantastiske planeten, den som er både blå, kvit, mosegrøn, olivenfarga. Men det som engasjerer mest med boka er borna vi følgjer. Brimi og Hulda. Bestevenene. Hjarta opnar seg når ein blir glad i noko. Det er vanskeleg skade dei ein ser inn i auga; dei ein blir kjent med og får tett på kroppen. Det bør i høgaste grad også gjelde luft, vatn, vêr, klima.
